Gospodarowanie wodami

„Woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie”.

Ze wstępu

Książka omawia dobre praktyki we wdrażaniu systemu zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi w Unii Europejskiej. Autorzy szczególną uwagę zwracają na problemy praktyczne występujące w związku z programowaniem i wdrażaniem rozwoju gospodarczego zależnego od polityki wodnej. Ponadto przedstawiają tematykę gospodarowania wodami na tle wymogów unijnych dotyczących ochrony środowiska czy zarządzania ryzykiem powodziowym, a także na gruncie przepisów nowego Prawa wodnego oraz towarzyszących aktów prawnych. W opracowaniu przedstawiono również zagadnienia ekonomiczne i instytucjonalne, które odgrywają znaczenie w programowaniu zrównoważonego rozwoju.

Publikacja przeznaczona jest dla każdego, kto pragnie rozwijać swą wiedzę w obszarze innowatorskich metod gospodarowania wodami. Zainteresuje urzędników, radców prawnych, konsultantów i ekonomistów zajmujących się omawianą problematyką.

Autorami publikacji są pracownicy naukowi oraz praktycy z wieloletnim doświadczeniem w zakresie opracowywania dokumentów programowych oraz realizacji przedsięwzięć w obszarze gospodarowania wodami,  które obejmuje przede wszystkim udział w sporządzaniu kluczowych dokumentów strategicznych implementujących ramową dyrektywę wodną oraz dyrektywę powodziową, a także udział w postępowaniach w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięć na cele środowiskowe wód.

Spis treści

CZĘŚĆ PIERWSZA
OCENY ODDZIAŁYWANIA NA STAN WÓD

Magdalena Bar, Krzysztof Okrasiński
I. Oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć a dążenie do osiągnięcia celów środowiskowych w zakresie ochrony wód 23
1. Wprowadzenie 23
2. Cele środowiskowe w zakresie ochrony wód oraz dopuszczalność ich nieosiągnięcia 24
2.1. Cele środowiskowe w zakresie ochrony wód 24
2.2. Dopuszczalność nieosiągnięcia celów środowiskowych w zakresie ochrony wód (derogacje) 30
3. Ocena oddziaływania na środowisko przedsięwzięć a ocena wpływu na osiągnięcie celów środowiskowych w zakresie ochrony wód 33
3.1. Wprowadzenie 33
3.2. Ocena wodnoprawna 34
3.3. Ocena wpływu na cele środowiskowe w zakresie ochrony wód w ramach oceny oddziaływania na środowisko 38
3.4. Uwzględnienie kwestii oddziaływania na wody w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko 43
3.5. Połączenie oceny wpływu na cele środowiskowe w zakresie ochrony wód z OOŚ w świetle dyrektywy EIA 49
3.6. Udział społeczeństwa 51
Bibliografia 53

Michał Behnke
II. Ocena oddziaływań skumulowanych w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć z zakresu gospodarowania wodami 55
1. Wprowadzenie 55
2. Rozumienie oddziaływań skumulowanych 56
3. Pojęcie przedsięwzięć z dziedziny gospodarowania wodami 604. Obszar analizy oddziaływań skumulowanych przedsięwzięć z zakresu gospodarowania wodami 61
5. Zakres analizy oddziaływań skumulowanych przedsięwzięć z zakresu gospodarowania wodami 63
6. Wnioski 65
Bibliografia 67
Orzecznictwo 68

Paweł Prus, Mikołaj Adamczyk
III. Parametryzacja oddziaływań przedsięwzięć hydrotechnicznych na ichtiofaunę i makrobezkręgowce jako biologiczne elementy oceny stanu wód 69
1. Wprowadzenie 69
2. Charakterystyka ichtiofauny i makrobezkręgowców jako biologicznych elementów oceny stanu ekologicznego wód, z uwzględnieniem metodyki przyjętej w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska i typologii abiotycznej rzek 72
3. Parametryzacja oddziaływań wyróżnionych grup przedsięwzięć hydrotechnicznych na ichtiofaunę i makrobezkręgowce z uwzględnieniem typologii rzek 74
3.1. Zbiorniki wodne lub grupy zbiorników wodnych (budowa nowego, powiększenie istniejącego zbiornika) 77
3.2. Suche zbiorniki, poldery (budowa nowych obiektów) 79
3.3. Budowle piętrzące inne niż na cele zbiorników wodnych – jazy, progi (budowa nowych lub rozbudowa istniejących) 80
3.4. Prace regulacyjne i utrzymaniowe w korytach naturalnych części wód, sztucznych lub silnie zmienionych części wód oraz rowach melioracyjnych 81
3.5. Wały przeciwpowodziowe (budowa nowych lub przebudowa/modernizacja istniejących – zmniejszenie terenów naturalnie okresowo zalewanych) 82
3.6. Wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód powodujące zmiany w charakterystyce fizycznej JCW (zmiana reżimu hydraulicznego – przyspieszenie przepływu lub zmiana morfologii koryta) 83
3.7. Obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych i podziemnych oraz pobór wód (ocena wpływu na stan ilościowy oraz ryzyka przedostawania się organizmów do danych obiektów) 84
4. Podsumowanie 85
Bibliografia 87

Sylwia Horska-Schwarz
IV. Minimalizacja i kompensacja oddziaływań na środowisko jako instrument wspierający wdrażanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym 89
1. Wprowadzenie 89
2. Instrumenty wspierające zarządzanie ryzykiem powodziowym 91
3. Zestawy działań ograniczających ryzyko powodziowe 94
4. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym – wybrane działania wymagające kompensacji 98
5. Wnioski 104
Bibliografia 107

Irmina Grzegrzółka
V. Transgraniczna ocena oddziaływania przedsięwzięć na wody podziemne w prawie międzynarodowym, unijnym i polskim 109
1. Wprowadzenie 109
2. Ewolucja TOOŚ w prawie międzynarodowym 112
2.1. Zasada niepowodowania szkód 112
2.2. Deklaracja sztokholmska z 1972 r. 113
2.3. Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju z 1992 r. 113
2.4. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych z 1992 r. 114
2.5. Konwencja z Espoo z 1991 r. 116
3. Procedura TOOŚ w świetle konwencji z Espoo 116
3.1. Etap wstępny 117
3.2. Wszczęcie postępowania 119
3.3. Konsultacje ze stroną narażoną 119
3.4. Konsultacje społeczne 119
3.5. Przekazanie decyzji końcowej 120
3.6. Fakultatywna analiza porealizacyjna 120
3.7. Rozwiązywanie sporów 121
4. Procedura TOOŚ w świetle dyrektywy EIA i prawa polskiego 121
4.1. Obowiązek zawierania umów dwustronnych 122
4.2. Zakres przedmiotowy oceny 122
4.3. Monitoring 123
4.4. Przepisy krajowe w zakresie TOOŚ 124
5. Umowy dwustronne 126
6. Stosunki prawne z Rosją 129
7. Przepisy materialne w zakresie oceny oddziaływania na wody podziemne 129
7.1. Cele ochrony wód podziemnych 129
7.2. Oddziaływania na stan ilościowy wód podziemnych 131
7.3. Oddziaływania na stan chemiczny wód podziemnych 132
7.4. Derogacje z art. 4 ust. 7 i art. 4 ust. 5 r.d.w. 133
8. Wnioski 136
Bibliografia 137

CZĘŚĆ DRUGA
ZARZĄDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM

Urszula Sadowska
VI. Dobre praktyki opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym 141
1. Wprowadzenie 141
2. Pierwsze PZRP w Polsce 142
2.1. Etapy prac nad PZRP 142
2.2. Cele zarządzania ryzykiem powodziowym 143
2.3. Proces sporządzania planów 144
2.4. Proces konsultacji społecznych i kampania informacyjna 145
2.5. Przyjęcie PZRP w formie rozporządzenia 146
3. Ocena PZRP przez Komisję Europejską 146
4. Dobre praktyki opracowania PZRP 147
4.1. Cele i działania 148
4.2. Zaangażowanie interesariuszy 148
4.3. Konsultacje społeczne i kampania informacyjna 149
4.4. Nietechniczne działania – instrumenty wspierające zarządzanie ryzykiem powodziowym 149
4.5. Kompleksowe analizy środowiskowe 150
4.6. Dodatkowe zalecenia w opracowaniu PZRP 151
4.6.1. Zmiany klimatu 151
4.6.2. Oddziaływanie transgraniczne 151
4.6.3. Ograniczona lista działań 152
4.6.4. Hierarchizacja 152
4.6.5. Finansowanie 153
4.7. Powodzie miejskie 153
5. Podsumowanie 155
Bibliografia 156

Tamara Tokarczyk, Andrzej Tiukało
VII. Wariantowanie metod ochrony przeciwpowodziowej w świetle wymogów dyrektywy powodziowej oraz ramowej dyrektywy wodnej 157
1. Wprowadzenie 157
2. Cele i działania zarządzania ryzykiem powodziowym w Polsce w I cyklu planistycznym 160
3. Założenia metodyczne opracowania wariantów planistycznych PZRP 166
3.1. Diagnoza problemów w regionie wodnym 166
3.2. Formułowanie i ocena wariantów planistycznych 168
4. Wybór działań PZRP na przykładzie dorzecza Odry 174
5. Podsumowanie 179
Bibliografia 179

Paulina Kupczyk-Kuriata
VIII. Wdrażanie planów przesiedleń w związku z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych w świetle polityk Banku Światowego oraz prawa polskiego 181
1. Wprowadzenie 181
2. Podstawa przygotowania i wdrożenia planów przesiedleń w Polsce 182
3. Odszkodowanie jako esencja procesu wdrażania planu przesiedleń 187
4. Wnioski 193
Bibliografia 194
Orzecznictwo 194

Tomasz Kolerski, Stefan Iwicki
IX. Ochrona przed powodziami zatorowymi ze szczególnym uwzględnieniem Odry granicznej 195
1. Wprowadzenie 195
1.1. Metody czynne 196
1.1.1. Lodołamanie z wykorzystaniem lodołamaczy 197
1.1.2. Lodołamanie z wykorzystaniem koparek pływających 197
1.1.3. Wykorzystanie materiałów wybuchowych 198
1.2. Metody bierne 199
1.2.1. Przegrody stałe 199
1.2.2. Przegrody pływalne 200
2. Uwarunkowania prowadzenia akcji lodołamania na Odrze granicznej 201
3. Opis historycznych problemów w prowadzeniu akcji lodołamania 207
3.1. Lodołamanie w sezonie zimowym 2008/2009 207
3.2. Lodołamanie w sezonie zimowym 2009/2010 209
3.3. Lodołamanie w sezonie zimowym 2010/2011 212
3.4. Lodołamanie w sezonie zimowym 2011/2012 214
3.5. Lodołamanie w sezonie zimowym 2015/2016 215
3.6. Podsumowanie 216
4. Wnioski 216
Bibliografia 220

CZĘŚĆ TRZECIA
ASPEKTY INSTYTUCJONALNE I EKONOMICZNE

Łukasz Oleszczuk
X. Podmiotowe aspekty statusu inwestora przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodami w świetle nowego Prawa wodnego 225
1. Wprowadzenie 225
2. Nowa struktura prawno-organizacyjna organów właściwych w sprawach gospodarki wodnej 226
3. Kompetencje Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w obszarze działalności inwestycyjnej i utrzymaniowej 228
4. Inwestycje na śródlądowych drogach wodnych o szczególnym znaczeniu transportowym 231
5. Ocena wdrożenia reformy prawa wodnego pod kątem trybu przygotowania i realizacji inwestycji 235
6. Wnioski 238
Bibliografia 239

Rafał Cieślak
XI. Partnerstwo publiczno-prywatne w obszarze gospodarowania wodami 241
1. Wprowadzenie 241
2. Podstawowe modele współpracy publiczno-prywatnej 243
3. Regulacja PPP w Polsce 246
4. Podstawy prawne realizacji przedsięwzięć PPP w obszarze gospodarowania wodami 248
5. Identyfikacja podstawowych modeli prawno-organizacyjnych PPP w obszarze gospodarowania wodami 251
6. Przykłady zagraniczne 254
6.1. Poprawa dostępności Portu w Amsterdamie 254
6.2. Budowa nowego obszaru mieszkalnego w Bilbao 254
6.3. Elektrownia wodna w Nachtigal 255
6.4. Koncesje na MEW w Macedonii 255
7. Wnioski 256
Bibliografia 257

Sergiusz Urban
XII. Wdrożenie zasady zwrotu kosztów usług wodnych w świetle doświadczeń polskich i nowego Prawa wodnego 259
1. Wprowadzenie 259
2. Stan prawny w Polsce przed przyjęciem w 2017 r. ustawy – Prawo wodne 261
3. Przyczyny inicjatywy legislacyjnej 263
3.1. Zapewnienie zgodności z ramową dyrektywą wodną 263
3.2. Nieskuteczność dotychczasowych rozwiązań służących zwrotowi kosztów usług wodnych i finansowaniu systemu gospodarowania wodami w Polsce 265
3.3. Przywrócenie dostępu do środków Unii Europejskiej 265
3.4. Przesłanki środowiskowe 266
4. Zwrot kosztu usług wodnych w Prawie wodnym z 2017 r. 267
4.1. Uchwalenie ustawy z 20.07.2017 r. – Prawo wodne 267
4.2. Pojęcie usług wodnych 268
4.3. Obowiązek zwrotu kosztów za usługi wodne – konstrukcja opłaty za usługi wodne w Prawie wodnym z 2017 r. 269
4.4. Podmioty korzystające z usług wodnych 271
4.5. Zwolnienia od obowiązku opłaty za korzystanie z usług wodnych 272
5. Wnioski 273
Bibliografia 273
Orzecznictwo 274
Odpowiedzi na interpelacje poselskie 274
Inne 275

Piotr Rak
XIII. Analizy kosztów i korzyści na potrzeby wniosków o dofinansowanie, w tym w ujęciu międzysektorowym 277
1. Wprowadzenie 277
2. Zastosowanie analizy kosztów i korzyści 278
3. Podstawy metodyczne analizy kosztów i korzyści 280
4. Algorytm analizy kosztów i korzyści 281
5. Ogólne wymagania wniosków o dofinansowanie 284
6. Wymagania metodyczne analizy kosztów i korzyści na potrzeby wniosków o dofinansowanie 285
7. Wyzwania metodyczne oceny wariantów międzysektorowych 289
8. Ujęcie analiz międzysektorowych we wnioskach o dofinansowanie 290
9. Wnioski praktyczne 293
Bibliografia 293

Łukasz Trojnarski
XIV. Ekonomiczne aspekty wariantowania metod ochrony przeciwpowodziowej 295
1. Wprowadzenie 295
2. Etapy analiz ekonomicznych 295
2.1. Przygotowanie wariantów ochrony przed powodzią i ocena wariantów ochrony przed powodzią 297
2.2. Sposób formułowania wariantów do analiz 300
3. Analiza wielokryterialna 303
4. Analiza kosztów i korzyści 310
4.1. Etapy analizy kosztów i korzyści 313
4.2. Metodyka szacowania kosztów i korzyści 314
4.3. Uniknięte straty materialne 316
4.4. Uniknięte straty niematerialne 317
4.5. Dodatkowe korzyści społeczne 319
4.6. Indukowane korzyści ekonomiczne 319
4.7. Wycena kosztów społecznych 320
4.8. Analiza kosztów i korzyści jako element analiz wrażliwości w studium wykonalności 321
5. Wnioski 322
Bibliografia 322