Atlas diagnostyki cytologicznej małych zwierząt

Diagnostyka cytologiczna, metoda szeroko stosowana w codziennej praktyce klinicznej lekarza weterynarii, opiera się na precyzyjnej identyfikacji komórek. Atlasy cytologiczne są zatem podstawowym narzędziem w praktyce weterynaryjnej. Atlas diagnostyki cytologicznej małych zwierząt zawiera bogaty zbiór obrazów przedstawiających najbardziej charakterystyczne i wyróżniające cechy różnych wzorców cytologicznych. Ponieważ rozpoznanie cytologiczne często oparte jest na drobnych zmianach, szczególną uwagę w tym atlasie poświęcono diagnostyce różnicowej, zamieszczając ryciny przedstawiające inne schorzenia o podobnym obrazie cytologicznym w celu podkreślenia ich cech różnicujących.

Przedmowa

Minęło 10 lat od czasu, gdy opublikowano Atlas de citología clínica del perro y del gato (2008) – książkę, która zarówno w zamierzeniu moim, jak i współautorów miała propagować powszechne zastosowanie cytologii jako techniki diagnostycznej oraz zapewnić ogólne spojrzenie na interpretację cytologiczną, a także zachęcić lekarzy weterynarii pracujących z małymi zwierzętami do ustalania samodzielnych rozpoznań. Kilka miesięcy temu wydawnictwo Servet zaproponowało mi napisanie drugiego wydania atlasu. Podstawy interpretacji cytologicznej nie uległy zmianom w ostatniej dekadzie, lecz zaktualizowano koncepcje i ustanowiono nowe kryteria w celu poprawy skuteczności technik cytologicznych. Po przemyśleniu sprawy wspólnie ustaliliśmy, że lepiej jest rozpocząć nowy projekt, niż tylko rozszerzyć zawartość poprzedniego atlasu. Cytologię można objaśniać jedynie za pomocą obrazów i dlatego zgodziliśmy się, że podstawę stanowi zachowanie formy atlasu. Najistotniejszą cechą tej książki jest jednak to, że w przeciwieństwie do poprzedniego atlasu (oraz większości opublikowanych wcześniej innych atlasów cytologicznych) skupia się ona bardziej na schorzeniach, a nie na narządach czy tkankach. Dlatego każdy rozdział zawiera liczne ryciny odzwierciedlające różne aspekty najczęściej spotykanych schorzeń, bez względu na umiejscowienie zmian. Bez wątpienia oba te atlasy uzupełniają się wzajemnie. Pierwszy z nich obejmuje podstawy interpretacji cytologicznej wymaganej do ustalenia rozpoznania poszczególnych chorób, natomiast niniejsza książka dostarcza bardziej szczegółowych informacji na temat każdej z nich i wyjaśnia, w jaki sposób uzyskać możliwie najwięcej informacji z poszczególnych preparatów cytologicznych. Jeżeli czytelnik podejrzewa dane schorzenie, może bezpośrednio sięgnąć do odpowiedniego rozdziału, gdzie znajdzie liczne ryciny przedstawiające wszystkie istotne obrazy cytologiczne, które pozwalają na potwierdzenie lub wykluczenie podejrzenia diagnostycznego i zapewniają większą dokładność rozpoznania. Ponieważ rozpoznanie cytologiczne często oparte jest na drobnych zmianach, szczególną uwagę poświęcono diagnostyce różnicowej, zamieszczając ryciny przedstawiające inne schorzenia z  podobnym obrazem cytologicznym w celu podkreślenia ich cech różnicujących. Ograniczenia cytologii sprawiają, że nie zawsze można ustalić rozpoznanie. Pomimo tego naszym celem jako autorów jest wyposażenie czytelników w narzędzia (w tym przypadku – obrazy) konieczne do wyeliminowania błędów diagnostycznych w możliwie największym stopniu. Niniejszy atlas powstał po zapoznaniu się z licznymi publikacjami (w tym na podstawie atlasów, które wszyscy trzymamy w pobliżu naszych mikroskopów), jak również informacjami udostępnionymi na stronach internetowych poświęconych diagnostyce cytologicznej. W piśmiennictwie zawarte są wybrane publikacje poświęcone opisowi poszczególnych pojęć cytologicznych, których zrozumienie pozwala zapewnić możliwie najbardziej szczegółową i dokładną diagnozę cytologiczną. Atlas ten jest także owocem wielu lat doświadczeń z pierwszej ręki: 30 lat pracy w dziedzinie cytologii zapewnia wiele okazji do zdobycia wiedzy. Próbowaliśmy dostarczyć czytelnikom wszystkich narzędzi potrzebnych do odpowiedzi na szereg pytań, które pojawią się podczas samotnego ślęczenia nad mikroskopem i badania preparatów cytologicznych poszczególnych pacjentów. Cytologię można zrozumieć jedynie wtedy, jeżeli poświęci się nauce odpowiednią ilość czasu. Jeżeli informacje zawarte w tym atlasie pomogą skrócić czas wymagany do ustalenia rozpoznania i dodatkowo poprawią jakość pracy i ostatecznie przyniosą korzyści pacjentowi, to uznamy nasz cel za osiągnięty. Od samego początku naszą intencją było, aby komponent „atlasu” przeważał nad tekstem; bez względu na to, ile razy przeczyta się opis danej komórki, nie można jej rozpoznać, zanim się jej nie zobaczy, a im częściej się ją widzi, tym lepiej. Praktycznie wszystkie preparaty cytologiczne przedstawione w niniejszym atlasie zostały zabarwione metodą Maya- -Grünwalda-Giemsy. Większość z nich sfotografowano przy średnim powiększeniu (40×), lecz w  niektórych przypadkach mikroskopowe pola widzenia przedstawiono przy małym (20×) lub dużym (60×) powiększeniu, aby zapewnić dostęp do bardziej ogólnych lub szczegółowych danych. Choć jestem jedyną autorką, to atlas ten nie mógłby powstać bez pomocy innych. Większość zawartych tu rycin pochodzi ze zbioru preparatów Laboratorium Biopatologii Szpitala Klinicznego UCM. Chciałabym podziękować wszystkim moim współpracownikom z tego szpitala, którzy stale przysyłają mi próbki od swoich pacjentów (musiałam ich dobrze wyszkolić!), co zmusza mnie do stawienia czoła wielu cytologicznym wyzwaniom każdego dnia. Szczerze dziękuję także wszystkim z Laboratorium Biopatologii, a przede wszystkim personelowi, który ciężko pracuje, aby zapewnić dobre wykonanie preparatów, ich zabarwienie i utrwalenie, nawet jeżeli to koliduje z ich innymi obowiązkami w laboratorium. Chciałam wyrazić swoją wdzięczność techniczkom Anie Angulo, Evie Manceras oraz Pilar Torrecilli za ich świetną pracę. Jestem także wdzięczna moim kolegom – lekarzom weterynarii, którzy prosili o moją pomoc w diagnostyce cytologicznej i dostarczali mi stawiające wyzwania preparaty, co pozwoliło na rozszerzenie moich zbiorów. Dziękuję również całej drużynie „cytolog za dnia, gracz nocą” (Victor, Eva, Mamen, Ricardo i Noemi), nasza codzienna wymiana doświadczeń, obrazów i wiedzy cytologicznej na WhatsAppie okazała się niezmiernie pomocna. Atlas ten nie powstałby bez udziału moich kolegów, którzy pozwalali mi używać (i nadużywać) ich kamer mikroskopowych i przez wiele godzin fotografować obrazy zamieszczone w tej książce. Choć zawsze utrzymują, że nie stanowiło to dla nich problemu, to wiem, że nie zawsze tak było. Dziękuję Wam, Eduardo, Nines i Rosa. Rzecz oczywista – podziękowania należą się wydawnictwu Servet za zaufanie mi i ponowne zaproszenie do współpracy. Na koniec dziękuję wszystkim moim kolegom za tak dobre przyjęcie Atlas de citología clínica del perro y del gato, było to dla mnie największą motywacją do poświęcenia się temu nowemu projektowi. Mam nadzieję, że teraz będziecie używać tego atlasu z taką samą przyjemnością, jaka towarzyszyła mi podczas jego opracowania

Spis treści

CYTOLOGIA STANU ZAPALNEGO

Identyfikacja komórek zapalnych

Neutrofile

Limfocyty

Eozynofile

Komórki tuczne

Komórki plazmatyczne

Makrofagi

Określenie wzorca odpowiedzi zapalnej

Identyfikacja drobnoustrojów

Obecność komórek tkankowych w cytologii zapalnej

CYTOLOGIA ZMIAN NIEZAPALNYCH

ORAZ NIENOWOTWOROWYCH

Zmiany rozrostowe

Zmiany zwyrodnieniowe

Zmiany zwyrodnieniowe wątroby

Zmiany zwyrodnieniowe stawów

Hematopoeza pozaszpikowa

CYTOLOGIA GUZÓW Z KOMÓREK TUCZNYCH

Kryteria diagnostyczne dla guzów z komórek tucznych

Oszacowanie stopnia zróżnicowania

Kryteria diagnostyczne dla przerzutów guzów z komórek tucznych

CYTOLOGIA CHŁONIAKA

Rozpoznawanie chłoniaka na podstawie cytologii węzła chłonnego

Ocena jakości diagnostycznej próbek z węzłów chłonnych

Rozpoznanie chłoniaka

Rozpoznanie cytologiczne podtypu chłoniaka

Rozpoznawanie chłoniaka w innych preparatach cytologicznych

CYTOLOGIA CHORÓB HISTIOCYTARNYCH

Identyfikacja komórek histiocytarnych

Cechy cytologiczne histiocytomy

Cechy cytologiczne mięsaka histiocytarnego

Odczynowa histiocytoza psów oraz postępująca histiocytoza kotów

CYTOLOGIA MIĘSAKA

Identyfikacja linii komórkowej

Oszacowanie stopnia złośliwości

Mięsak o niskim stopniu złośliwości

Mięsak o wysokim stopniu złośliwości

Mięsak o nieokreślonym stopniu złośliwości

Określenie typu mięsaka

Nowotwory naczyniowe i osłonek nerwów obwodowych (obłoniak i schwannoma)

Śluzakomięsak oraz mięsak maziówkowy

Mięsak poiniekcyjny kotów

Tłuszczakomięsak

Nowotwory mięśni

Kostniakomięsak

Naczyniakomięsak

CYTOLOGIA NOWOTWORÓW NABŁONKOWYCH

Ułożenie komórek

Cechy morfologiczne komórek

Wodniczki cytoplazmatyczne

Kryteria złośliwości

Kryteria specyficzne dla niektórych nowotworów nabłonkowych

Guzy sutka u psów

Nowotwory z komórek podstawnych

Raki wątrobowokomórkowe

Różnicowanie odczynowego międzybłonka, międzybłoniaka i rakowatości

CYTOLOGIA CZERNIAKA

Ocena cytologiczna czerniaka melanotycznego

Ocena cytologiczna czerniaka amelanotycznego

Przerzuty czerniaka – rozważania cytologiczne