Otyłość u psów i kotów

Po przeczytaniu książki „Otyłość psów i kotów” klinicysta:

• będzie w stanie ocenić jej stopień, 
• rozpozna współistniejące choroby,
• zdobędzie wiedzę potrzebną do ułożenia odpowiedniego programu utraty masy ciała i profilaktyki przy niezbędnym zaangażowaniu właścicieli.

W minionych wiekach miliony ludzi stawały się ofiarami chorób związanych z żywieniem (krzywicy, beri-beri, pelagry itp.). Niektóre z nich powodowały również znaczne szkody u zwierząt, w tym u zwierząt towarzyszących. Główną chorobą żywieniową dotykającą ludzi i zwierzęta towarzyszące w XXI wieku jest otyłość, matka wielu chorób blisko z nią związanych. Szacuje się dziś, że średnio jedno zwierzę na trzy jest narażone na zachorowanie bądź zapadło na tę chorobę. Innym bardzo niepokojącym czynnikiem jest fakt, że w ostatnich dziesięcioleciach wystąpił nieprzerwany i szybki wzrost zachorowań. Odkrycia te doprowadziły profesora Roberto Elicesa, eksperta w dziedzinie dietetyki i klinicystę, do zajęcia się problemem otyłości u jej źródeł, tak żeby następnie doprowadzić do jej zapobiegania i leczenia.

W pierwszej części książki opisuje on powstawanie tkanki tłuszczowej, kontrolujące ten proces czynniki hormonalne oraz wpływ genetyki. Następnie koncentruje się na zagadnieniach medycyny wewnętrznej, możliwych terapiach dietetycznych, użyciu leków oraz zastosowaniu interwencji chirurgicznych. Kładzie nacisk na profilaktykę, która, jak wiadomo, odgrywa ważną rolę w medycynie weterynaryjnej oraz przeciwdziała nawrotom choroby, które często przekreślają wysiłki ograniczania otyłości. W rezultacie powstaje przejrzyste i kompletne spojrzenie na to nowe zjawisko patologiczne, często źle rozumiane i niedoceniane. Zajęcie się nim otwiera interesujące perspektywy zawodowe, w szczególności przed młodymi lekarzami pragnącymi poświęcić się mniej rozwiniętym specjalizacjom. Rosnąca skłonność do specjalizowania się coraz częściej dzieli odmienne dyscypliny, utrudniając porozumienie między nimi; książka ta ma tę zaletę, że różne aspekty związane z otyłością psów i kotów stają się zrozumiałe oraz użyteczne w praktyce. Jestem pewien, że skorzystają na tym dziele wszyscy ci, którzy kochają i troszczą się o zwierzęta.

Otyłość jest patologią istniejącą od czasów prehistorycznych (np. Wenus z Willendorfu). Hipokrates (V w. p.n.e.) rozpoznał związek między otyłością a śmiercią czy niepłodnością i zainicjował podstawy leczenia: dieta i ćwiczenia. Galen, w II w. p.n.e., odróżniał już nadwagę od chorobliwej otyłości i również planował leczenie polegające na szybkich biegach i towarzyszącym im żywieniu objętościowym, lecz mało odżywczym. Minęły wieki i w obliczu danych WHO nie ma wątpliwości, że stoimy w obliczu pandemii XXI w., która dotyka jakości życia i podwyższa koszty służby zdrowia. Znajduje to również odzwierciedlenie w różnych badaniach przeprowadzonych z udziałem zwierząt towarzyszących, naszych pacjentów. Na początku lat 90., kiedy rozpoczynałem moją karierę naukową na wydziale weterynaryjnym UCM, zaproponowałem wdrożenie dietetyki i żywienia zwierząt towarzyszących w ówczesny program nauczania na studiach magisterskich. Nie zostało to przyjęte z entuzjazmem, ponieważ wówczas przywiązywano wagę tylko do zwierząt gospodarskich. Obecnie na naszym wydziale poświęca się 0,03% czasu dietetyce psów i kotów i mniej niż 0,03% czasu tematowi nadwagi/otyłości z całości godzin dydaktycznych na studiach magisterskich. Również na uniwersytetach zagranicznych nie poświęca się temu zagadnieniu zbytniej uwagi. Wydaje się ciekawe, że na świecie rynek karm dla zwierząt domowych rozwija się z przewidywanym wzrostem rocznym 3,9–4,7% (2018–2021), podczas gdy segment dotyczący zwierząt gospodarskich zmniejszył się o 3% (2012–2017). Jeżeli ponadto dodamy, że każde 2 zwierzęta z 5 mają nadwagę, to nie wydaje się, żeby występowała duża zgodność między rzeczywistością a akademickim nauczaniem medycyny weterynaryjnej. W ostrzeganiu przed otyłością i jej skutkami dla zwierząt towarzyszących nie pomaga również środowisko obrońców praw zwierząt ani ustawodawstwo europejskie.

W książce tej usiłujemy w prosty sposób objaśnić studentom i lekarzom weterynarii jedną z patologii o największym wskaźniku występowania od jej pochodzenia podczas fazy wzrostu, poprzez fazę stabilizacji, aż do efektu jo-jo. Stanowi ona niewielki wkład w ostrzeganie przed rosnącym problemem. Spłacamy dług, który zaciągnęliśmy u naszych czworonożnych przyjaciół za ich bezwarunkową miłość, którą nas otaczają.

Mamy nadzieję, że nie będziemy zmuszeni do stosowania procedur kordobańskiego chirurga w celu osiągnięcia rezultatów, chociaż z jego schematu leczenia wyciągamy jasny wniosek: sukces leczenia otyłego pacjenta, zarówno człowieka, jak i psa czy kota, zależy wyłącznie od wytrwałości, poświęcenia i osobistego wysiłku. Odpowiedzialni za to są opiekunowie i my, lekarze weterynarii.

Roberto Elices Mínguez

Spis treści

Aspekty ogólne dotyczące otyłości

Definicja; Epidemiologia; Czynniki wpływające na chorobę; Lekarze weterynarii i opieka weterynaryjna; Pacjent: rasa i płeć; Opiekun: bilans energetyczny i rodzaj diety; Choroby związane z otyłością; Większe ryzyko anestezjologiczne i chirurgiczne u otyłego pacjenta

Tkanka tłuszczowa. Geneza, typy, dynamika i funkcje

Budowa i pochodzenie; Funkcja tkanki tłuszczowej; Regulacja hormonalna równowagi energetycznej;  Regulacja neurohormonalna przyjmowania pokarmu; Jaki jest klucz do wyjaśnienia otyłości?; Otyłość a cukrzyca u kotów

Rozpoznanie otyłości u pacjenta i jego ocena

Różnorodne nazewnictwo i błędy w określaniu masy ciała; Skład, ocena i masa ciała; Metody diagnostyczne w badaniach naukowych; Analiza chemiczna zwłok; Badania in vitro; Badania in vivo; Metody diagnostyczne w praktyce klinicznej; Ultrasonografia okolicy lędźwiowej; Pomiary morfometryczne: biometria; Ocena kondycji ciała (BCS – body condition score); Markery biochemiczne

Komunikowanie się z opiekunem

Wprowadzenie; Relacja lekarz–opiekun; Wzorce działania; Jacy są opiekunowie?

Składniki odżywcze w planach utraty masy ciała

Energia; Tłuszcze i składniki odżywcze rozpuszczalne w tłuszczach; Wielonienasycone kwasy tłuszczowe;  Witamina E i selen; Błonnik; Białko; Węglowodany; Suplementy diety

Postępowanie dietetyczne w planach zmniejszania masy ciała. Schematy postępowania

Wprowadzenie; Jak określić zapotrzebowanie energetyczne pacjenta?; Obliczenia na podstawie docelowej masy ciała z uwzględnieniem spoczynkowego zapotrzebowania energetycznego (RER); Obliczenia na podstawieaktualnej masy ciała zuwzględnieniem dziennego spadku masy ciała;  Obliczenia na podstawie optymalnej (docelowej) masy ciała z uwzględnieniem zapotrzebowania bytowego;  Jak ustalić dzienną dawkę pokarmową dla pacjenta?; Obliczenia na podstawie wskazań na etykiecie produktu; Obliczenia na podstawie wartości energetycznej posiłk; Jak podawać pacjentowi zalecaną dzienną dawkę pokarmową?; Kontrola postępów

Leczenie otyłości. Plan działania

Wstępne planowanie; Czas i koszty leczenia;  Wybór diety; Uzgodnione nagrody; Aktywność fizyczna i styl życia; Leczenie farmakologiczne otyłości; Leki o działaniu obwodowym; Leki o działaniu ośrodkowym; Leczenie chirurgiczne otyłego pacjenta; Chirurgia bariatryczna; Liposukcja

Zapobieganie otyłości

Efekt odbicia lub efekt jo-jo; Dlaczego powstaje efekt jo-jo (odbicia)?Fizjopatologia i czynniki biorące udziałw procesie; Strategie prewencyjne; Kontrola na poszczególnychetapach życia; Monitorowanie zwierząt rosnących; Monitorowanie pacjentów dorosłych; Zwierzęta sterylizowane