Podstawy analizy i klasyfikacji gleb

Podręcznik Podstawy analizy i klasyfikacji gleb zawiera najnowszą wiedzę z dziedziny genezy i klasyfikacji gleb oraz metod analiz laboratoryjnych oceniających ich właściwości fizyczne i chemiczne. Wykazano w nim, że w ocenie właściwości gleb kluczowe znaczenie mają badania realizowane w terenie, oparte na analizie warunków środowiska, opisie ich cech morfologicznych oraz pracach karto-graficznych. Prezentację metod oznaczania właściwości gleb poprzedza wartościowa wiedza ogólna, zaprezentowana w przystępny i przejrzysty sposób.

W podręczniku zamieszczono obowiązującą obecnie, a trudno dostępną systematykę gleb Polski, opracowaną w 2019 roku przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Wartość merytoryczną podręcznika podnosi też umiejętnie cytowana i właściwie dobrana literatura dotycząca analizowanych w nim problemów.

Na podstawie recenzji prof. dr. hab. inż. Stanisława Barana

Celem nauczania gleboznawstwa na uczelniach rolniczych oraz przyrodniczych jest zapoznanie studentów z genezą, klasyfikacją, właściwościami i możliwością wykorzystania gleb. Są to utwory występujące na powierzchni litosfery, czyli zewnętrznej warstwy skorupy ziemskiej. Dla pełniejszego objaśnienia tego zagadnienia w rozdziale 1 skrótowo zaprezentowano miejsce Ziemi we Wszechświecie oraz zmiany w litosferze zachodzące przez ostatnie kilkadziesiąt milionów lat. Określenie roli gleby utrudnia fakt, że jest ona skomplikowanym tworem przyrody, zmiennym w czasie i przestrzeni. Ponadto składa się z materii będącej w trzech stanach skupienia i równocześnie zawiera organizmy żywe, które muszą być traktowane jako jej integralna część. Skomplikowana budowa i skład gleby zmuszają do stosowania różnych, często dość złożonych metod analitycznych. Przy wszelkich klasyfikacjach gleb napotyka się także pewne trudności. Dotyczy to zarówno klasyfikacji przyrodniczych, opartych głównie na czynnikach i procesach glebotwórczych kształtujących genezę i ewolucję gleb, których efektem barwnym są ściśle sprecyzowane poziomy diagnostyczne, jak i klasyfikacji użytkowych, obrazujących wartość rolniczą gleb, wyrażaną odpowiednią klasą bonitacyjną oraz kompleksem przydatności rolniczej.

Zasadnicze badania gleb w zakresie genezy, klasyfikacji i możliwości ich rolniczego wykorzystania wykonuje się w terenie. Są one oparte na analizie warunków terenowych, w jakich występują gleby, oraz na studiach ich cech morfologicznych. Badania terenowe kończą się opisem profili glebowych i pobraniem próbek do analiz laboratoryjnych. Dostarczają one informacji o właściwościach fizycznych, chemicznych, a niekiedy także biologicznych gleby. Uzyskane wyniki, poza określeniem ilościowym danej cechy, służą do potwierdzenia i uściślenia rezultatów badań terenowych. W podręczniku zamieszczono zatem rozdział Morfologia gleby, zawierający szczegółowy opis cech morfologicznych oraz sposoby i symbole stosowane do tego opisu, przy czym położono duży nacisk na poprawne pobieranie próbek gleby.

W części dotyczącej analiz laboratoryjnych omówiono metody służące do oznaczania właściwości fizycznych i chemicznych gleb. Starano się dobrać materiał w ten sposób, aby do określenia poszczególnych cech podać metody przyjęte powszechnie w Polsce oraz inne, szeroko stosowane w gleboznawstwie światowym. Przedstawiono najnowszy podział utworów glebowych na frakcje i grupy granulometryczne, czyli ze względu na uziarnienie gleb.

Zamieszczono także rozdział dotyczący kartografii gleboznawczej, w którym omówiono sporządzanie i wykorzystywanie map glebowych.

Autorzy

Opracowanie zawiera również wiele ogólnych informacji podręcznikowych, związanych z analizowanymi parametrami gleb. Taki sposób przedstawiania materiału ma tę zaletę, że student może się lepiej przygotować teoretycznie, a podczas wykonywania analiz uzupełniać swoje wiadomości nie tylko w zakresie samej analizy, ale i badanej cechy.

W podręczniku zamieszczono obowiązującą obecnie, a trudno dostępną systematykę gleb Polski, opracowaną w 2019 roku przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze.

Zaprezentowano także syntetycznie najważniejsze zagadnienia dotyczące ochrony gleb przed przeobrażeniami geomechanicznymi, hydrologicznymi i chemicznymi, wywołanymi wpływem zróżnicowanej antropopresji.

Spis treści

PRZEDMOWA 

1. MIEJSCE I DZIEJE ZIEMI WE WSZECHŚWIECIE

Powstanie Wszechświata         

Gwiazdy i galaktyki      

Układ Słoneczny          

Ziemia - powstanie, budowa, zmiany w trzecio- i czwartorzędzie

Zmiany wierzchniej warstwy litosfery Polski w erze kenozoicznej

Koniec istnienia Ziemi i Wszechświata  

2. ZARYS MINERALOGII, PETROGRAFII I GEOMORFOLOGII

Pojęcia, definicje         

Mineralogia      

Budowa wewnętrzna minerałów

Właściwości fizyczne minerałów

Chemiczna klasyfikacja minerałów        

Petrografia      

Wprowadzenie 

Skały magmowe          

Skały osadowe

Skały metamorficzne

Siły kształtujące i modelujące powierzchnię Ziemi         

Procesy geologiczne    

Działalność wód płynących       

Morfologiczna działalność lodowców                

Morfologiczna działalność wiatru

3. MORFOLOGIA GLEB

Procesy                       

Poziomy genetyczne    

Poziomy główne                     

Poziomy mieszane i przejściowe          

Podpoziomy    

Przyrostki do oznaczania cech i właściwości poziomów

Poziomy diagnostyczne gleb    

Wprowadzenie 

Powierzchniowe organiczne poziomy diagnostyczne     

Powierzchniowe mineralne poziomy diagnostyczne      

Podpowierzchniowe poziomy diagnostyczne    

Diagnostyczne materiały glebowe        

Pojęcia ogólne 

Torfy   

Materiały limniczne       

Mineralne materiały diagnostyczne       

Antropogeniczne materiały diagnostyczne                    

Diagnostyczne właściwości gleb           

Profil i pedon glebowy  

Wybór miejsca i wykonanie odkrywki glebowej  

Opis profilu glebowego

Pobieranie próbek do badań laboratoryjnych     

Przygotowanie próbek glebowych do analizy    

Monolity glebowe         

Mikromorfologia gleby 

4. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE GLEB

Wprowadzenie

Trójfazowy układ gleby

Podział właściwości fizycznych gleb     

Podstawowe właściwości fizyczne gleb

Skład granulometryczny (uziarnienie)   

Powierzchnia właściwa 

Gęstość gleb   

Porowatość gleb          

Wilgotność gleby         

Plastyczność gleb        

Lepkość gleb   

Zwięzłość gleb

Zmiany objętościowe gleby      

Struktura gleb  

Funkcjonalne właściwości fizyczne gleb

Woda - najważniejsze bogactwo naturalne Ziemi          

Zasoby wodne Ziemi    

Ziemski cykl hydrologiczny       

Funkcje wody glebowej

Źródła, rodzaje i postaci wody glebowej            

Siły wiązania wody w glebie (potencjał wody glebowej) 

Pojemność wodna gleby (retencja wodna)        

Ruch wody w glebie     

Zapas wody glebowej

Gospodarka wodna gleb          

Powietrzne i cieplne właściwości gleb   

5. WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE GLEB

Materia organiczna gleby         

Charakterystyka           

Skład i frakcjonowanie próchnicy          

Próchnica (węgiel organiczny) - metody oznaczania      

Azot    

Właściwości sorpcyjne gleb      

Rodzaje sorpcji            

Kompleks sorpcyjny gleby       

Sorpcja wymienna kationów     

Pojemność wymiany kationów (PWK)   

Odczyn gleby  

Wprowadzenie 

Oznaczanie odczynu (pH)        

Kwasowość gleby        

Węglan wapnia

Składniki pokarmowe - formy występowania i metody oznaczania          

Niezbędne pierwiastki pokarmowe        

Makroelementy

Mikroelementy

Czynniki wpływające na rozpuszczalność składników pokarmowych

Formy składników pokarmowych w glebie i metody ich oznaczania

Całkowita zawartość pierwiastków        

Formy przyswajalne dla roślin  

Sole rozpuszczalne w wodzie

6. KLASYFIKACJA GLEB

Wprowadzenie             

Systematyka gleb                    

Struktura systematyki i jednostki klasyfikacyjne

Zasady nazywania gleb            

Zasady klasyfikacji gleb pogrzebanych

Skróty stosowane w klasyfikacji           

Klasyfikacja - rzędy, typy i podtypy

Bonitacja gleb             

Wprowadzenie

Gleby orne      

Gleby użytków zielonych          

Współczynniki przeliczeniowe i wskaźnik bonitacji        

Kompleks przydatności rolniczej gleb   

Kompleksy przydatności rolniczej gleb ornych   

Kompleksy trwałych użytków zielonych 

7. KARTOGRAFIA GLEB

Rodzaje map według skali        

Rodzaje map w zależności od treści     

Mapy glebowo-genetyczne       

Mapy glebowo-rolnicze 

Mapy zasobności i potrzeb wapnowania (odczynu)       

Wykonywanie map glebowych 

8. WALORYZACJA ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ

Gleba

Agroklimat

Rzeźba terenu 

Warunki wodne środowiska     

9. ZARYS DEGRADACJI I OCHRONY GLEB POLSKI

Degradacja fizyczna     

Degradacja chemiczna 

ZAŁĄCZNIKI   

LITERATURA  

INDEKS