Podstawy łowiectwa

Wykłady Profesora z dziedziny łowiectwa, przez lata wygłaszane na kierunku leśnictwo i studiach podyplomowych na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu, były cały czas doskonalone - uzupełniane o najnowszą wiedzę i wciąż korygowane. Połączenie ogromnych zasobów wiedzy z najnowszymi jej zdobyczami - wynikającymi z osiągnięć nauki i z eksperymentów wdrożeniowych - zrodziło tę wyjątkową książkę, napisaną zwięzłym językiem i znakomicie ilustrowaną. Autor - naukowiec i praktyk, wykładowca i wychowawca kilku pokoleń leśników i myśliwych - przez 35 lat pracy naukowej zgłębiał wiedzę łowiecką.

Podręcznik Podstawy łowiectwa to źródło wiedzy dla młodych pasjonatów, a zarazem wartościowy poradnik dla nemrodów, często skłaniający do refleksji. Prezentowane tutaj przyrodnicze podejście do łowiectwa umożliwia głębsze zrozumienie zasad ochrony i użytkowania zasobów naturalnych, dlatego jest to lektura bardzo cenna także dla przyrodników i osób zarządzających szeroko pojętym środowiskiem.

prof. dr hab. Maciej Skorupski

Podręcznik ten powstawał w okresie, w którym łowiectwo w Polsce znalazło się na rozdrożu, a kierunek zmian trudno było jednoznacznie wskazać. Być może po upływie tysiąca lat - bo tyle minęło od łowieckich regale Bolesława Chrobrego - polowanie na powrót będzie szerzej dostępne dla społeczeństwa, a może stanie się działalnością realizowaną przez myśliwych na etacie? Nie-zależnie od kierunku zmian zarówno koordynujący, jak i wykonujący zadania łowieckie będą potrzebowali aktualnej wiedzy, zwłaszcza przyrodniczej. Ta wzbogaca się z roku na rok, między innymi dzięki zastosowaniu telemetrii i badaniom genetycznym. W efekcie często nie trzeba już snuć domysłów ani eksperymentować.

Podstawy łowiectwa to zwięzły podręcznik przeznaczony nie tylko dla studentów kierunków przyrodniczych oraz dla myśliwych i osób, które chcą dołączyć do tego grona, lecz także dla leśników i pracowników instytucji koordynujących gospodarkę łowiecką. Dziś w tej dziedzinie oczekuje się bowiem profesjonalizmu. W przeciwnym razie polowanie, jako bezpośrednie ingerowanie w naturę, nie będzie akceptowane. Do przeszłości należą czasy, w których zabijanie zwierząt nie budziło emocji. Od wielu lat podejście społeczeństwa ewoluuje, stąd już w 1997 roku we wstępie do ustawy o ochronie zwierząt zapisano: „zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą”, a także „każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania, oraz zapewnienia opieki i ochrony”. Zezwolono na ich zabijanie m.in. podczas polowań, ale zakazano znęcania się oraz dopuszczania do takich sytuacji.

Uzupełnieniem aktualnej wiedzy zawartej w tej książce są przed-stawione liczne możliwości zastosowania jej w praktyce. W dobie regresu niektórych populacji, a nadmiernego rozwoju innych wdrożenie wyników badań i opracowanie metodyki określonych działań stanowi wyzwanie dla osób podejmujących decyzje i/lub prowadzących zabiegi w ramach gospodarki łowieckiej. Kilka instrukcji po-mocnych w praktyce, które współtworzyłem i/lub testowałem w polskich łowiskach, znajduje się na końcu - w formie załączników.

W celu ograniczenia objętości podręcznika wiele aspektów - zwłaszcza dotyczących biologii zwierzyny - połączyłem i omówiłem na początku kolejnych rozdziałów. Ponadto przygotowałem tabele zbierające najważniejsze dane liczbowe. Bardzo zwięźle zaprezentowałem prawodawstwo, metody polowań, kulturę łowiecką, kynologię i broń, które w XXI wieku są często omawiane w czasopismach łowieckich i w Internecie. Tekst uzupełniają także starannie dobrane ryciny oraz cytowane piśmiennictwo, które jest dziś bardziej dostępne niż w przeszłości, stąd pozwala szerzej poznać zagadnienia szczególnie interesujące poszczególnych Czytelników.

Dane o liczebności i rozmiarze pozyskiwanej zwierzyny zaczerpnąłem z bazy monitoringu łowieckiego w Stacji Badawczej Polskiego Związku Łowieckiego w Czempiniu. Źródłem informacji była początkowo sprawozdawczość łowiecka, w tym dla Głównego Urzędu Statystycznego, a od sezonu 1998/1999 - roczne plany łowieckie. Mapy i wykresy powstały na podstawie informacji z 93-94% obwodów łowieckich w kraju, czyli z tych dzierżawionych przez koła łowieckie. Przez 30 lat dane te gromadzono według tych samych zasad i przed opublikowaniem weryfikowano w Czempiniu dzięki dostępowi do dokumentów źródłowych. Natomiast informacje z ośrodków hodowli zwierzyny nie zawsze były dostępne, dlatego te kompletne (czyli z kół i ośrodków hodowlanych) zaprezentowałem przy omawianiu wielkości pozyskania zwierzyny w sezonie łowieckim 2019/2020 oraz liczebności wiosną 2020 roku. Dane obrazujące występowanie lub pozyskanie zwierzyny na mapach zostały przeliczone w jednolity sposób, tj. na 1000 ha (10 km2). Jednak w zależności od preferencji środowiskowych gatunku była to powierzchnia ogólna, tylko leśna lub wyłącznie polna, co wskazano pod rycinami.

Definicje i ważne fakty zostały odpowiednio wyróżnione w tekście - podobnie jak nazewnictwo specjalistyczne i słownictwo łowieckie, a tematy szczególnie aktualne w XXI wieku opisano szerzej, ze wskazaniem sedna problemu.

Robert Kamieniarz

Dwór myśliwski w Ustroniu, w lipcu 2021 roku

Spis treści

1.ŁOWIECTWO W DZIEJACH

Od czasów najdawniejszych do końca XX wieku

Współczesne zasady łowiectwa w Polsce

2.ZWIERZĘTA ŁOWNE W POLSCE

Wprowadzenie

Zwierzyna gruba

Zwierzyna płowa

Muflon śródziemnomorski

Zwierzyna czarna

Zwierzyna drobna - ssaki

Drapieżniki

Zającowate

Piżmak amerykański

Zwierzyna drobna - ptaki

Kuraki

Słonka

Grzywacz

Ptactwo wodne

3. POPULACJA ORAZ JEJ CECHY

Wprowadzenie

Populacja, metapopulacja, subpopulacja i ekotyp

Podstawowe parametry populacyjne

Dynamika populacji

4. ŚRODOWISKO ŻYCIA ZWIERZĄT

Wprowadzenie

Czynniki abiotyczne

Czynniki biotyczne, w tym interakcje międzygatunkowe

Szkody powodowane przez zwierzynę grubą

Przyczyny konfliktu między zwierzyną a środowiskiem

Szkody w lasach

Szkody na uprawach i w płodach rolnych

Przeciwdziałanie presji zwierzyny na środowisko

Zadania myśliwych i właścicieli gruntów

Ograniczanie szkód w lasach

Ograniczanie szkód na uprawach rolnych

5. OCENA PARAMETRÓW POPULACYJNYCH I WYKORZYSTANIE WIEDZY W TYM ZAKRESIE /

Wprowadzenie

Liczebność i zagęszczenie

Rozrodczość

Śmiertelność

Struktura płci

Struktura wieku

Migracje oraz przemieszczenia zwierzyny w obrębie areału populacji

Bilans populacji

6. GENETYKA POPULACJI I ŁOWIECKA SELEKCJA

Genetyczne podstawy selekcji

Selekcja strukturalna

Ocena wieku byków jelenia szlachetnego i kozłów w łowisku

Ocena wieku byków jelenia szlachetnego i kozłów po odstrzale

7. ŁOWIECTWO METODĄ AKTYWNEJ OCHRONY PRZYRODY

Kształtowanie warunków środowiskowych

Ochrona przed kłusownictwem

Przesiedlenie, introdukcja, reintrodukcja, restytucja

8. PLANOWANIE ŁOWIECKIE

Roczny plan łowiecki

Wieloletni łowiecki plan hodowlany

9. INNE ASPEKTY WSPÓŁCZESNEGO ŁOWIECTWA

Urządzenia łowieckie

Polowania indywidualne i zbiorowe

Broń, amunicja myśliwska i inne akcesoria

Prawość łowiecka

Rejony hodowlane i ośrodki hodowli zwierzyny

Kynologia myśliwska i sokolnictwo

Wycena medalowa trofeów łowieckich

Szacowanie szkód od zwierzyny w uprawach i płodach rolnych

10. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY MYŚLIWYCH

Sytuacja w Europie

Specyfika łowiectwa polskiego

Zmiany oczekiwane w Polsce

Reforma dokarmiania

Redukcja inwazyjnych gatunków obcych

Korekta listy zwierząt łownych

Zmniejszenie hermetyczności myśliwskiej organizacji

LITERATURA

ZAŁĄCZNIKI

1. Zasady prowadzenia zabiegów ograniczających szkody powodowane przez zwierzynę w uprawach rolnych
2. Najpopularniejsze metody inwentaryzacji zwierzyny i oceny podstawowych parametrów populacyjnych na początku XXI wieku
3. Rekomendacje Komisji Hodowlanej NRŁ do planowania łowieckiego uwzględniające aktualne potrzeby w zakresie gospodarowania zwierzyną grubą
4. Przykłady przygotowania rocznego planu łowieckiego

INDEKS

Robert Kamieniarz jest profesorem Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Pracę naukową rozpoczął w Stacji Badawczej PZŁ w Czempiniu, gdzie w latach 1986-2013 obiektem jego badań była zwierzyna drobna i sarna, monitoring ich populacji oraz łowieckie gospodarowanie na terenach rolniczych. W latach 1996-2005 prowadził równolegle Ośrodek Hodowli Zwierzyny „Czempiń”. Od 2006 roku pracuje w Katedrze Łowiectwa i Ochrony Lasu na Wydziale Leśnym i Technologii Drewna UPP. Bada jeleniowate oraz zajmuje się monitoringiem zwierzyny grubej i gospodarką łowiecką w lasach. Wykłada podstawy łowiectwa, gospodarkę łowiecką oraz łowieckie przedmioty specjalizacyjne.

Profesor wiele lat pracy poświęcił problemom restytucji kuraków. Jest współautorem Krajowej strategii ochrony cietrzewia. Od dziesięcioleci aktywnie propaguje też kulturę łowiecką. Był współzałożycielem Klubu Sygnalistów Myśliwskich PZŁ i członkiem zarządu, wykłada na licznych szkoleniach dla myśliwych i kandydatów do tego grona oraz upowszechnia wiedzę przyrodniczą wśród młodzieży.